Terra Bucolica – Территория сельской жизни

ПЧЕЛОВОДСТВО

Аксана БАБІЧ: “Калоднае пчалярства – гэта і нацыянальная традыцыя беларусаў, і перспектыўны турыстычны аб’ект…”

Найцікавейшы раздзел нядаўна прэзентаванай калектыўнай манаграфіі “Традыцыі жывёлагадоўлі Беларусі (пабачыла свет сёлета, у выдавецтве “Беларуская навука”) прысвечаны пчалярству. Як гістарычна склаўся лёс гэтага адмысловага занятку на нашай зямлі? Чаму меданосную пчалу варта выратоўваць? З якімі складанасцямі сутыкаюцца зараз айчынныя пчаляры? І каго можа прывабіць калода ў лесе? На гэтыя пытанні www.agrolive.by знайшоў адказы, распытаўшы аўтара раздзела новай манаграфіі, выкладчыка Полацкага дзяржаўнага універсітэта Аксану БАБІЧ.

Як асабліва падкрэслівае даследчыца, “на працягу XX – пачатку XXI ст. развіццё пчалярства як гаспадарчага занятку беларусаў адбывалася з рознай ступенню інтэнсіўнасці па рэгіёнах Беларусі”. Шмат у чым гэты працэс залежаў ад лакальных прыродна-геаграфічных умоў і этнакультурнай спецыфікі рэгіёна. Так, напрыклад, захаванне да сённяшніх дзён на Беларускім Палессі калоднага пчалярства ў лясной “форме”, з аднаго боку, было абумоўлена наяўнасцю значных лясных масіваў, а з другога – своеасаблівай ізаляванасцю краю і кансерватыўнасцю яго жыхароў у гаспадарчай дзейнасці. Адметнасць пчалярскай гаспадаркі на Палессі падкрэсліваў яшчэ Ю. АБРЭМСКІ: «Для палешука пасекай выступаў увесь лес, які атачаў вёску, «мора лясоў».

--Вы сцвярджаеце, што не так даўно па часе адбыўся своеасаблівы рэнесанс калоднага пчалярства на поўдні Беларусі…

– Так, у 90-я гг. калоднае пчалярства набыло новы імпульс для адраджэння. У перыяд эканамічнага крызісу, які здарыўся пасля распаду СССР, некаторыя пчаляры сталі вяртацца да старажытнага промыслу, каб палепшыць сваё матэрыяльнае становішча. Сярод раёнаў распаўсюджання промыслу трэба асабліва адзначыць Петрыкаўскі, Лельчыцкі і Нараўлянскі раёны Гомельскай вобласці, Столінскі, Пінскі і Івацэвіцкі раёны Брэсцкай вобласці.

--А зараз што?

-- Асобныя палескія пчаляры і сёння трымаюць па некалькі дзясяткаў калод. Аргументуюць сваю прыхільнасць калоднаму пчалярству па-рознаму. Паводле адказаў пчаляроў, якіх мне ўдалося апытаць, -- такі занятак практычна не патрабуе выняткаў, калоды амаль не патрабуюць нагляду і інш. Яны перайшлі па спадчыне, і пчаляры звычайна працягваюць сямейныя традыцыі.

-- І не толькі яны…

-- Практычна ў кожным лясгасе створаны ўласныя пчальнікі ў лесе альбо непадалёк ад яго. 84 арганізацыі Міністэрства лясной гаспадаркі ў межах пабочнага лесакарыстання маюць пчаліныя пасекі, з якіх, да прыкладу, у 2010 годзе было атрымана 45 тоны мёду, а ў 2011-м – ужо 61,3 тоны.

Зараз колькасць пчоласем’яў і сярэдні выхад мёду з іх вагаецца ў розных лясных гаспадарках. Праўда, трэба адзначыць, што важнай праблемай застаецца недахоп спецыялістаў, якія мелі б адпаведную адукацыю ці, прынамсі, вопыт пчалярства.

--Ці толькі эканамічнымі прычынамі тлумачыцца неабходнасць захавання і памнажэння ў нашай рэспубліцы таго ж ляснога пчалярства?

-- Тут, на мой погляд, склаўся цэлы комплекс гаспадарчых, экалагічных і культурных перадумоў. І, наогул, у апошнія гады актуальнай ва ўсім свеце стала праблема скарачэння колькасці пчол. Між тым, менавіта пчолы, апыляючы расліны, спрыяюць падтрыманню відавой разнастайнасці на Зямліі. Уплыў пчол на захаванне лясной флоры, своеасаблівасць і разнастайнасць вышэйшых кветкавых раслін – відавочны.

 Выратаванне і абарона меданосных пчол, развіццё і падтрымка пчалярскай гаспадаркі – як прафесійнай, так і аматарскай – неабходныя не толькі для захавання і ўстойлівага развіцця прыроды, але і для забеспячэння харчовай бяспекі любой краіны. Арганізацыя дзейнасці ў сферы аховы і падтрымкі калоднага пчалярства – старажытнага беларускага промыслу – важная з пункту гледжання захавання этнічнай адметнасці, нацыянальных традыцый, адраджэння і ўзбагачэння беларускай культуры.

--Цікава, а дзе цяпер можна пабачыць калодныя вуллі і бортны інструмент?

– Як помнікі беларускай этнаграфіі яны прадстаўлены ў гістарычных, краязнаўчых, этнаграфічных музеях Беларусі. Пераважна эпізадычна, у фондах і экспазіцыях, прысвечаных народным промыслам і рамёствам (напрыклад, у Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту, Музеі старажытнабеларускай культуры (ІМЭФ імя К. Крапівы НАН Беларусі), Нараўлянскім этнаграфічным музеі, прыватным Музеі бортніцтва Мікалая Качаноўскага ў вёсцы Качановічы Пінскага раёна).

Музеефікацыя абектаў матэрыяльнай культуры як раз і дапамагае прадухіліць іх фізічнае знішчэнне. Трэба прызнаць, што праца па выяўленні і зборы прадметаў, звязаных з традыцыйным пчалярствам, вядзецца на Беларусі недастаткова актыўна. Істотнай перашкодай для набыцця прадметаў, звязаных з бортніцтвам і пчалярствам у цэлым, для музеяў з’яўляецца адсутнасць сродкаў на іх закупку. А таксама ёсць цяжкасці ў іх захоўванні і экспанаванні.

--Як бы Вы ацанілі змены, што адбыліся цягам апошніх десяцігоддзяў з пчалярствам у нашай краіне?

--Безумоўна, у XX – пачатку XXI стст. на змены ў тым жа лясным пчалярстве паўплывалі эканамічныя, гістарычныя, тэхналагічныя і экалагічныя фактары. Адбывалася мадэрнізацыя і рацыяналізацыя пчалярства: пераход ад калоды да рамачнага вулля, размяшчэнне пасек непадалёк ад уласнага жылля, авалоданне і выкарыстанне пчалярамі навуковых дасягненняў і ведаў, іх імкненне да самаадукацыі.

 У XX стагоддзі на тэрыторыі Беларусі практычна знік такі старажытны від ляснога пчалярства як бортніцтва. У сваю чаргу, калоднае пчалярства займала даволі трывалыя пазіцыі ў промыславай дзейнасці беларусаў практычна да сярэдзіны XX стагоддзя. У асобных раёнах Беларусі (у першую чаргу, на Беларускім Палессі) традыцыі калоднага пчалярства жывуць і па сёння.

Нельга не адзначыць, што сучасныя цэнтры калоднага пчалярства -- гэта яшчэ і ўнікальны турыстычны аб’ект. Перспектыўнымі захадамі для далейшага захавання і адраджэння старажытнага промыслу бачацца такія: падтрымка беларускіх пчаляроў-аматараў, якія займаюцца калодным пчалярствам, а таксама стварэнне музея бортніцтва з дзеючымі пасекамі ў лясным масіве.

Аб праблемах

Сёння каля 85 % пчоласем’яў у Беларусі ўтрымліваюць пчаляры–аматары. Згодна з дадзенымі апытанняў, якія правяла А. Бабіч, ужо ў XXI ст. самыя актуальныя праблемы для беларускіх пчаляроў – гэта дэфіцыт меданосаў, хімізацыя сельскай гаспадаркі і, як вынік, – зніжэнне колькасці пчаліных сем’яў і вытворчасці прадуктаў пчалярства.

 Істотнай праблемай з’яўляецца і рэалізацыя ўласнай прадукцыі. Сурёзная канкурэнцыя адчуваецца з боку прывазных мёду, воску, праполісу, пылку, якія прывабліваюць пакупнікоў больш нізкімі коштамі. Паводле меркаванняў беларускіх пчаляроў, магчымасці выкарыстання лясных угоддзяў для патрэб пчалярства абмяжоўваюцца парадкам размяшчэння вулляў у лесе (лясны білет, плата за размяшчэнне вулляў і пасек).

На здымку: Аксана БАБІЧ (другая справа) разам з калегамі па супрацы над калектыўнай манаграфіяй “Традыцыі жывёлагадоўлі Беларусі” у час прэзентацыі новага выдання ў Цэнтральнай навукой бібліятэцы НАН Беларусі (чэрвень 2019 г.)

Фота www.agrolive.by